Αναδημοσίευση απο την "Αριστερή στρουθοκάμηλο"
του Γιάνη ΒαρουφάκηΠΗΓΗ: protagon.gr
Όταν το σπίτι μας καίγεται, κάποια στιγμή πρέπει να σταματήσουμε την ερμηνεία του φαινομένου και να καταπιαστούμε με την πυρόσβεση.
Ο αναγνώστης που θεωρεί ότι ο μηχανισμός στήριξης της ελληνικής οικονομίας έχει περιθώρια να αποδώσει επιθυμητά αποτελέσματα, ας σταματήσει την ανάγνωση εδώ.
Όποιος ακόμα πιστεύει πως η Κρίση μπορεί να αντιμετωπιστεί σε εθνικό επίπεδο, μέσα από τον συνδυασμό περιορισμού του κράτους, αύξησης φόρων, καταπολέμησης της διαφθοράς και διαρθρωτικών αλλαγών, θα έπρεπε να έχει ήδη σταματήσει να διαβάζει.
Το άρθρο αυτό έχει γραφτεί για εσάς που έχετε πλέον πειστεί, ίσως μετά το ξέσπασμα της Ιρλανδικής κρίσης, ότι όλη η Ευρώπη αρμενίζει στραβά.
Ότι ναι μεν η Ελλάδα κουβαλάει από καιρό τα δικά της, ιδιαίτερα, αμαρτήματα αλλά ότι η παρούσα Κρίση μόνο σε Ευρωπαϊκό επίπεδο μπορεί να αντιμετωπιστεί.
Στις αράδες που ακολουθούν προτείνω δύο εφικτές τομές που θα έβγαζαν την Ευρώπη από την Κρίση και θα έδιναν στην Ελλάδα τις ανάσες που χρειάζεται για να κάνει τις μεταρρυθμίσεις που τόση ανάγκη έχουμε.
Το ζητούμενοΔύο πράγματα έχει ανάγκη η Ευρώπη: Σταθεροποίηση και Ανάκαμψη. Η Σταθεροποίηση απαιτεί το σπάσιμο του φαύλου κύκλου στην παγίδα του οποίου έχει πιαστεί όλη η ευρωζώνη. Ποιος είναι αυτός; Η ευρωζώνη ταλανίζεται από δύο παράλληλες και αλληλένδετες κρίσεις. Όμως η ΕΕ επικεντρώνεται στην μία αγνοώντας επιδεικτικά την άλλη. Έτσι, η συνολική Κρίση χειροτερεύει. Πιο συγκεκριμένα, η κρίση που τραβά την προσοχή όλων, είναι η κρίση χρέους των υπερχρεωμένων κρατών. Η Ευρώπη ρίχνει όλο της το βάρος στη τιθάσευση αυτής της κρίσης μέσω περιορισμών, περικοπών, λιτότητας κλπ. Στο μεταξύ τα γιατροσόφια αυτά έχουν ως αποτέλεσμα να φουντώνει η δεύτερη, παραμελημένη, κρίση που, δυστυχώς, είναι εξ ίσου σημαντική: Είναι η κρίση των ευρωπαϊκών τραπεζών στις οποίες 'ανήκει' το χρέος των υπερχρεωμένων κρατών. Πρόκειται για τράπεζες νεκροζώντανες που επιβιώνουν διασωληνομένες με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ECB) η οποία τις κρατά σε αυτή την κατάσταση ζόμπι ταΐζοντας τες άπλετο, πάμφθηνο δανεικό χρήμα. Έλα όμως που εκείνες, όσα κεφάλαια και να τους δανείσει η ECB, αρνούνται να δανείσουν στις επιχειρήσεις και στα νοικοκυριά επειδή τρέμουν στην σκέψη ότι δεν θα πάρουν πίσω τα χρήματα που τους χρωστούν τα υπερχρεωμένα κράτη; Το αποτέλεσμα είναι μία πανευρωπαϊκή τραπεζική 'απεργία' δανειοδότησης του ιδιωτικού τομέα. Κάπως έτσι βαθαίνει η ύφεση, μειώνονται τα κρατικά έσοδα των υπερχρεωμένων κρατών, αυξάνονται τα χρέη τους ως ποσοστό του ΑΕΠ και, συνεπώς, πανικοβάλλονται ακόμα πιο πολύ οι τράπεζες.
Να ο φαύλος κύκλος που πρέπει να σπάσει ώστε να σταθεροποιηθεί η ευρωζώνη. Όμως και να σπάσει, αυτό δεν εγγυάται ότι δεν θα μας ξαναπροκύψει. Ούτε ότι το σπάσιμό του, από μόνο του, θα φέρει την Ανάκαμψη, δηλαδή την απορρόφηση 16 εκατομμυρίων ανέργων και 20 εκατομμυρίων υπο-απασχολούμενων ευρωπαίων που χάνουν, μέρα με την μέρα, την εμπιστοσύνη τους στην δυνατότητα της δημοκρατίας να βρει λύσεις, πέφτοντας έτσι εύκολα θύματα της ξενοφοβίας, της μισαλλοδοξίας και του λαϊκισμού. Για αυτό τον λόγο, καταθέτω μια πρόταση με δύο μέρη. Ένα για την Σταθεροποίηση της ευρωζώνης και αμέσως μετά ένα δεύτερο για την Ανάκαμψη.
Σταθεροποίηση: Το πρώτο μέρος της πρότασης
Πως λοιπόν σπάει ο φαύλος κύκλος που μεταδίδει την Κρίση από την Ελλάδα στην Ιρλανδία, και από την κρίση χρέους στην κρίση του τραπεζικού συστήματος, κατόπιν στην επιταχυνόμενη ύφεση και τανάπαλιν; Ιδού ένας απλός τρόπος: Φανταστείτε ότι αντί για τις διμερείς 'διαπραγματεύσεις' μεταξύ τρόικας και ελληνικής κυβέρνησης, ή τρόικας και ιρλανδικής κυβέρνησης, κλπ., συγκαλείται μία Τριμερής Σύνοδος στην οποία συμμετέχουν:
(Α) Αρχηγοί των υπερχρεωμένων κρατών (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Βέλγιο),
(Β) Εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών τραπεζών που κατέχουν τα ομόλογα των προηγούμενων, και
(Γ) Εκπρόσωποι της ευρωζώνης, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ECB), της ΕΕ, ακόμα και του ΔΝΤ
Έχοντας και τα δύο μέρη του 'προβλήματος' στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης, μαζί με τους ασκούντες την οικονομική πολιτική της ευρωζώνης, μια αμοιβαία επωφελής συμφωνία είναι εφικτή που θα συρρικνώσει το συνολικό χρέος, θα καταπραΰνει τις αγορές, και θα σταθεροποιήσει την κατάσταση. Ακολουθεί ένα παράδειγμα τέτοιας συμφωνίας:
(1) Οι ευρωπαϊκές τράπεζες αποδέχονται να μειώσουν τις απαιτήσεις τους από τα υπερχρεωμένα κράτη (π.χ. αποδεχόμενες νέα ομόλογα μικρότερης αξίας και μακρύτερης διάρκειας).
(2) Τα υπερχρεωμένα κράτη δεσμεύονται να περιορίσουν τις δαπάνες τους σε τομείς που δεν ενισχύουν την φτώχεια και δεν πλήττουν την μελλοντική παραγωγικότητα της χώρας τους.
(3) Η ECB αναλαμβάνει να παράσχει όση ρευστότητα χρειάζονται οι τράπεζες στο διηνεκές ενώ, παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕIB) αναλαμβάνει να πολλαπλασιάσει, με συνοπτικές διαδικασίες, τις επενδυτικές της δραστηριότητες σε περιφέρειες, και όχι μόνο χώρες, πληττόμενες από την ύφεση.
Παρατηρήστε πως μια τέτοια συμφωνία θα συρρίκνωνε το συνολικό χρέος χωρίς να πλήξει τους κατόχους ομολόγων στο σύνολό τους (π.χ. ιδιώτες, ασφαλιστικά ταμεία) και σίγουρα όχι εκείνους που δεν έφταιξαν σε κάτι για την σημερινή ευρωπαϊκή Κρίση.
Έτσι, εξασφαλίζεται η αξιοπιστία των ευρωπαϊκών κρατών απέναντι στους δανειστές μας. Το 'κούρεμα' των κρατικών χρεών που θα προκύψει στο πλαίσιο του (1) παραπάνω θα αφορά μόνο τις ευρωπαϊκές τράπεζες που αμάρτησαν οικτρά προ του 2008 και οι οποίες, έτσι κι αλλιώς, φυτοζωούν ελέω του ευρωπαϊκού δημοσίου (της ECB). Προσέξτε ότι ακόμα και αυτές θα ανακουφιστούν από μια τέτοια συμφωνία. Κι αυτό επειδή, όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, με την κρίση χρέους και ύφεσης να πλήττει όλο και πιο βάναυσα τα υπερχρεωμένα κράτη, οι τράπεζες φοβούνται ότι το 'κούρεμα' που τελικά θα υποστούν θα είναι πολύ πιο άγαρμπο από αυτό στο οποίο θα συμφωνούσαν στο πλαίσιο της Συνόδου που πρότεινα παραπάνω. Επί πλέον, μια τέτοια συμφωνία θα τους εξασφάλιζε την συνέχιση της στήριξης από την ECB για χρόνια πολλά (ή έως ότου έρθει η πολυπόθητη Ανάκαμψη) ενώ, παράλληλα, η δραστηριοποίηση της ΕΙΒ θα ενέπνεε κύματα αισιοδοξίας για την αναπτέρωση της οικονομικής δραστηριότητας. Εν συντομία, μία συμφωνία σαν αυτή θα οδηγούσε στην άμεση συρρίκνωση του συνολικού χρέους χωρίς χαμένους. Αυτό θα το κατανοούσαν οι αγορές και πολύ γρήγορα η Σταθεροποίηση θα ήταν γεγονός (και τα περιβόητα spreads θα υποχωρούσαν).
Μετά την σταθεροποίηση, τι;
Η Σταθεροποίηση, όταν την πετύχουμε, θα βρει την Ευρώπη λαβωμένη, υποτονική, περισσότερο διαιρεμένη από ποτέ. Για να επιτευχθεί η Ανάκαμψη πρέπει πρώτα από όλα να μειωθεί κι άλλο, και σε βάθος χρόνου, το συνολικό χρέος, να αυξηθούν ραγδαία οι επενδύσεις και, πάνω από όλα, να ξανα-σχεδιαστεί η αρχιτεκτονική του ευρώ ώστε η Ευρώπη να μπορεί να κοιμάται ήσυχη με την σκέψη ότι διορθώθηκαν τα δομικά του προβλήματα και ότι μια νέα αρνητική εξέλιξη δεν θα μας επιστρέψει στην παγίδα του σημερινού φαύλου κύκλου. Πριν καταθέσω το δεύτερο μέρος της πρότασής μου, επιτρέψτε μου πρώτα μια επισκόπηση των προτάσεων που έχουν συζητηθεί ήδη για το μέλλον της ευρωζώνης καθώς και μια εξήγηση γιατί δεν τις θεωρώ ικανοποιητικές.
Αν η σημερινή Κρίση απέδειξε κάτι αυτό ήταν πως η νομισματική μας ένωση στερείται τα αμορτισέρ που χρειάζονται ώστε να απορροφήσουν τους κραδασμούς ενός μεγάλου σεισμού.
Η ακαμψία του υπάρχοντος ευρωσυστήματος αντανακλάται στο ιδεολογικό τρίπτυχο της ευρωζώνης: "Απαγορεύεται η Διάσωση - Απαγορεύεται η Έξοδος - Απαγορεύεται η Αναδιάρθρωση". Με άλλα λόγια, ένα κράτος-μέλος το οποίο βρίσκεται στην δεινή θέση να μην μπορεί να αποπληρώσει τα χρέη του δεν δικαιούται να περιμένει βοήθεια από τις Βρυξέλλες, δεν δικαιούται να βγει από την ευρωζώνη (για να αντιμετωπίσει την κρίση υποτιμώντας το νόμισμά του), και δεν δικαιούται να απειλήσει με στάση πληρωμών ζητώντας καλύτερους όρους αποπληρωμής. Αυτό το τρίπτυχο επιβλήθηκε εξ αρχής με σκοπό να απαντηθεί η κριτική των ευρωσκεπτικιστών ότι η νομισματική ένωση θα έδινε κίνητρα σε κάποιες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, να χρεώνονται χωρίς περιορισμούς με αποτέλεσμα το ευρώ να είναι ένα αδύνατο, πληθωριστικό νόμισμα. Τότε που σχεδιαζόταν το ευρώ, το τρίπτυχο άρεσε ως ιδέα με την τριπλή απαγόρευση να χαϊδεύει τα αυτιά, ιδίως τα γερμανικά, και να φαντάζει ως εγγύηση της αξίας του κοινού νομίσματος.
Το πρόβλημα όμως με το συγκεκριμένο τρίπτυχο είναι και δεν απέτρεψε τον υπερδανεισμό και είναι ανεφάρμοστο σε περίοδο Κρίσης (ίσως μάλιστα να μην τον απέτρεψε επειδή είναι ανεφάρμοστο). Πριν το 2008, τότε που το χρηματοπιστωτικό σύστημα παρήγαγε ωκεανούς νέου ιδιωτικού χρήματος καθημερινά, οι οικονομίες της ευρωζώνης μεγεθύνονταν όλες μαζί (αν και σε διαφορετικούς ρυθμούς και με διαφορετικό, ποιοτικά, τρόπο). Υπό αυτές τις συνθήκες, το τρίπτυχο άντεχε. Όταν όμως ήρθε η Πτώση, τα τρία του "Απαγορεύεται" άρχισαν να μην μπορούν να συγκατοικήσουν: Δεδομένου ότι, πράγματι, έξοδος από το ευρώ είναι τεχνικά αδύνατη, οι υπερχρεωμένες χώρες που βρέθηκαν σε αδυναμία αποπληρωμής δανείων είτε θα πτώχευαν (επιβάλλοντας de facto την Αναδιάρθρωση) είτε θα διασώζονταν (με την παροχή χαμηλότοκων δανείων). Τελικά, στην περίπτωση της Ελλάδας, η Γερμανία επέβαλε να μην γίνει ούτε το ένα ούτε και το άλλο. Απλά, το πρόβλημα παραπέμφθηκε, διογκούμενο, στο μέλλον. Πως; Προσφέροντας ένα νέο τεράστιο δάνειο σε όρους απαγορευτικούς. Γιατί απαγορευτικούς; Επειδή είχαν στόχο να διατηρήσουν ανέπαφο το τρίπτυχο. Με άλλα λόγια, το ότι το Μνημόνιο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί Διάσωση της χώρας (ό,τι και να λέει ο πρωθυπουργός) οφείλεται στο ότι η Γερμανία το σχεδίασε ώστε να μην αποτελεί Διάσωση. Η αποτυχία του ήταν προϊόν σχεδίου και ουχί ατυχήματος. Γιατί; Επειδή η Γερμανία δεν είχε, τουλάχιστον ως τον περασμένο Μάιο, αποδεχθεί το τέλος του τρίπτυχου.
Πέρασαν έξι μήνες μέχρι η κα Μέρκελ να παραδεχθεί το προφανές: Ότι το πρόβλημα δεν λύθηκε τον Μάιο αλλά απλά αναβλήθηκε διογκούμενο. Η παραδοχή αυτή πήρε την μορφή της αναγνώρισης ότι το τρίπτυχο δεν μπορεί να επιζήσει της Κρίσης. Ότι πρέπει να αναθεωρηθεί. Κάπως έτσι προέκυψε η πρόταση της κας Μέρκελ, που ανοήτως αποδέχθηκε ο κ. Σαρκοζύ, να καταργηθεί το ένα από τα τρία "απαγορεύεται": το τρίτο, που απαγορεύει την Αναδιάρθρωση. Η σκέψη της κας Μέρκελ ήταν ότι, στο μέλλον, πρέπει να επιτρέπεται. Η τραγωδία εδώ είναι ότι αυτή της η πρόταση δεν θα βοηθήσει μελλοντικά ενώ υπονομεύει την δική της πολιτική που μας επέβαλε τον Μάιο και την οποία επιμένει ότι πρέπει να ακολουθήσουμε:
• Υπονομεύει το παρόν γιατί, όπως επισήμανε σωστά ο Γιώργος Παπανδρέου, οι αγορές άκουσαν περί Αναδιάρθρωσης και πανικοβλήθηκαν, παρά το γεγονός ότι η κα Μέρκελ δεν αναφερόταν στο υπάρχον χρέος. Τέτοια ώρα τέτοια λόγια. Η Κρίση είναι τόσο βαθειά που αυτά είναι ψιλά γράμματα για τις αγορές. Κάνουν σαν να θέλουν να πανικοβληθούν...
• Υπονομεύει το μέλλον επειδή, αντί να ενισχύει την αρχιτεκτονική της ευρωζώνης, την πλήττει ακόμα περισσότερο. Φανταστείτε να εκδίδει η Ελλάδα ομόλογα που προβλέπουν την πιθανή μείωση της ονομαστικής τους αξίας, σε περίπτωση που το κράτος μας αδυνατεί να τα πληρώσει. Ποιος θα τα αγοράσει; Κανείς, παρά μόνον αν του προσφέρουν τεράστια επιτόκια. Άρα, η πρόταση της κας Μέρκελ ουσιαστικά είναι να μην μπορούν τα κράτη που έχουν ανάγκη δανείων να δανείζονται. Άλλο ένα πειθαρχικό μέτρο το οποίο, ανεξάρτητα από τον αντίκτυπό του στην Ελλάδα, θα οδηγεί σε νέες κρίσεις χρέους χώρες που είναι ελλειμματικές - κρίσεις που (κι εδώ έγκειται η ανοησία της πρότασης) θα αποτελούν τροχοπέδη για ολόκληρη την ευρωζώνη, της Γερμανίας συμπεριλαμβανομένης
Μήπως η λύση βρίσκεται, όπως ισχυρίζονται κάποιοι φίλοι και συνάδελφοι, στην δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου (ΕΝΤ); Η ιδέα εδώ είναι να υπάρχει ένας μόνιμος μηχανισμός δανειοδότησης των υπερχρεωμένων κρατών, εφόσον αποδεχθούν αυστηρή λιτότητα, έως ότου μπορέσουν να ορθοποδήσουν. Με άλλα λόγια, η προτεινόμενη λύση είναι η μετατροπή του δικού μας μηχανισμού στήριξης ΔΝΤ-ΕΕ σε μόνιμο θεσμό εντός του κόλπου της ΕΕ - ένα ΕΝΤ που, ουσιαστικά, λειτουργεί ως εσωτερικό, μόνιμο ΔΝΤ. Θα ήταν κάτι τέτοιο μια λύση; Όχι και ξανά όχι. Το πρώτο όχι αναφέρεται στο γεγονός ότι, όπως αποδεικνύεται καθημερινά, αυτή η 'λύση', η οποία ήδη εφαρμόζεται στην Ελλάδα, δεν αποδίδει σε περιόδους Κρίσης. Το δεύτερο όχι αφορά το γεγονός ότι η πρόταση για ένα ΕΝΤ αγνοεί την ουσία του προβλήματος: Το πρόβλημα δεν είναι πως θα διασώζεται με νέα δάνεια ένα κράτος-μέλος αλλά το πως θα ξανα-σχεδιαστεί η αρχιτεκτονική του ευρώ ώστε τα μέλη-κράτη να μην χρειάζεται να διασωθούν με δανεικά υπό πίεση.
Εν πολλοίς, εδώ που φτάσαμε, η ευρωζώνη έχει έρθει αντιμέτωπη με το απλό αλλά αμείλικτο δίλημμα: Διαλύεται ή αλλάζει την αρχιτεκτονική της. Η διάλυση θα ήταν καταστροφική για όλους, τόσο για τις πλεονασματικές χώρες όσο και για τις υπερχρεωμένες. Ένα νέο γερμανικό νόμισμα θα υπερτιμάτο τόσο που η γερμανική βιομηχανία θα γονάτιζε, προς τέρψιν των ΗΠΑ και της Κίνας. Ένα νέο μαλακό ευρώ για εμάς τους παρακατιανούς (Έλληνες, Πορτογάλους κλπ) θα μας βοηθούσε μεν εξαγωγικά αλλά θα μας έστελνε στην αγκαλιά ενός άσπλαχνου στασιμοπληθωρισμού (συνύπαρξη ανεργίας και καλπάζοντος πληθωρισμού).
Συνεπώς, όλοι μας έχουμε συμφέρον να αποφύγουμε την διάλυση του ευρώ. Άρα, μας μένει ως μόνη ατραπός ο επανασχεδιασμός της ευρωζώνης. Πως την θέλουμε;
Τι πρέπει να αλλάξει;
Είναι πολλοί εκείνοι που πρεσβεύουν ότι η μόνη λύση είναι η ομοσπονδιοποίηση. Η δημιουργία οικονομικής κυβέρνησης της ευρωζώνης, όπως την χαρακτήρισε ο Νικολά Σαρκοζύ. Όμως με το που λένε κάτι τέτοιο, αμέσως πέφτουν σε βαθιά κατάθλιψη οι ίδιοι! Γιατί; Επειδή κατανοούν ότι πρόκειται για ουτοπία. Εδώ είδαμε και πάθαμε να εγκρίνουμε την Συμφωνία της Λισαβόνας. Ούτε στον αιώνα τον άπαντα δεν θα πέρναγε η ιδέα μιας οικονομικής ομοσπονδίας από τα κοινοβούλια της Γερμανίας, της Ιρλανδίας, της Δανίας κλπ κλπ. Με αυτή την σκέψη κατά νου, αποσύρουν την πρόταση της ομοσπονδίας και επιστρέφουν στην απόγνωση.
Κι όμως, δεν θα έπρεπε να απογοητεύονται. Ξέρετε γιατί; Επειδή δεν χρειάζεται καμία αλλαγή στο νομοθετικό πλαίσιο, κανένα μεγαλεπήβολο σχέδιο ομοσπονδίας, κανένας γύρος δημοψηφισμάτων και κοινοβουλευτικών διαδικασιών έγκρισης. Πράγματι, όλες οι αλλαγές που χρειάζονται μπορούν κάλλιστα να γίνουν χωρίς την παραμικρή θεσμική παρέμβαση. Μπορούμε να αποκτήσουμε, αύριο κιόλας, κοινή ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική, de facto οικονομική ομοσπονδία. Το μόνο που χρειάζεται είναι τρεις απλές αλλά γενναίες παρεμβάσεις. Τις παραθέτω παρακάτω:
Μια νεα αρχιτεκτονική του ευρώ: Το δεύτερο μέρος της πρότασης
(1) Άμεση, και χωρίς κόστος, μεταφορά ομολόγων του κάθε κράτους-μέλους αξίας ίση με το 60% του ΑΕΠ του στην ECB η οποία, για να τα καλύψει, εκδίδει ευρωομόλογα ίσης αξίας. Τα κράτη εξακολουθούν να χρωστούν τα ομόλογα αυτά αλλά πληρώνουν χαμηλότερους τόκους ανάλογους με το επιτόκιο των ευρωομολόγων
(2) Μαζικό πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα συγχρηματοδοτούμενο από τη ΕΙΒ και την ECB, η οποία χρησιμοποιεί (για το δικό της μέρος) τα ευρωομόλογα που εκδίδει
(3) Νέοι εποπτικοί μηχανισμοί που θα επιβάλουν την δημοσιονομική πειθαρχία στα κράτη
Σήμερα, μόνο το (3) συζητείται, υπό την ασφυκτική πίεση της Γερμανίας. Είναι προφανές ότι, από μόνη της, η πειθαρχία δεν θα φέρει την ανάκαμψη. Τα (1) και (2) όμως έχουν την δυνατότητα να την επιτύχουν. Ας τα δούμε ένα-ένα και προσεκτικά:
Η παρέμβαση (1) σέβεται και αντανακλά την αρχή του Maastricht σύμφωνα με την οποία τα κράτη δικαιούνται ένα χρέος της τάξης του 60% του ΑΕΠ. Είναι, αν θέλετε, το νόμιμο χρέος της κάθε χώρας. Αφού λοιπόν είναι νόμιμο, μπορεί κάλλιστα να περάσει στην ECB η οποία το αναλαμβάνει εκδίδοντας ευρωομόλογα για να το καλύψει (τα χρέη πάνω από το 60% της κάθε χώρας παραμένουν πρόβλημά της - ένα πρόβλημα που όμως έχει ήδη αντιμετωπιστεί με το πρώτο μέρος της πρότασης, βλ. παραπάνω). Μια τέτοια κίνηση έχει τρία ευεργετικά αποτελέσματα: Πρώτον, μειώνει ιδιαίτερα το συνολικό βάρος του χρέους καθώς θα μειωθούν σημαντικά οι συνολικοί τόκοι. Δεύτερον, δεν παραβιάζει το Maastricht και, συνεπώς, δίνει στην Γερμανία 'άλλοθι' να αποδεχθεί την συγκεκριμένη παρέμβαση. Τρίτον, εκδίδοντας ευρωομόλογα η ECB θα ελκύσει επενδυτές και wealth funds (Κίνα, Νορβηγία, Αραβικά Εμιράτα) που πολύ θα ήθελαν να τα αγοράσουν. Έτσι, το ευρώ θα θέσει υποψηφιότητα για τον ρόλο ενός νέου αποθεματικού νομίσματος (σήμερα μόνο το δολάριο παίζει αυτό τον ρόλο).
Η παρέμβαση (2) θα αποτελέσει την βάση για ένα νέο πανευρωπαϊκό New Deal με στόχο αρχικά την Ανάκαμψη και στην συνέχεια την Ανάπτυξη. Στην βάση δανεισμού που αποκλειστικό στόχο θα έχει τις παραγωγικές επενδύσεις (και όχι την κάλυψη ελλειμμάτων), θα επιτρέπει παραγωγικές επενδύσεις στις ευρωπαϊκές περιφέρειες (όχι μόνο του Νότου) που μαστίζονται από την ύφεση χωρίς να απαιτεί από τα κράτη (υπερχρεωμένα και μη) να καταβάλουν ποσοστό συγχρηματοδότησης (το οποίο θα καλύπτει πλέον η ECB με την χρήση ευρωομολόγων). Ουσιαστικά, με αυτόν τον τρόπο η ΕΙΒ θα μετατραπεί σε έναν μηχανισμό ανακύκλωσης των πλεονασμάτων άνευ του οποίου καμία νομισματική ένωση δεν μπορεί ούτε να λειτουργήσει αποδοτικά στις καλές εποχές ούτε και να απορροφά τους κραδασμούς μιας κρίσης.
Επίλογος
Πολύ σωστά, πολλοί με ρωτούν: Ωραία η ανάλυση αλλά τι κάνουμε; Ποια πρακτική λύση προτείνεις; Τι θα έπρεπε να προτείνει στην ΕΕ ο πρωθυπουργός (ιδίως τώρα που φαίνεται θυμωμένος με το αδιέξοδο στο οποίο ΔΝΤ και ΕΕ τον έχουν σπρώξει); Στο άρθρο αυτό κατέθεσα την απάντηση-πρότασή μου. Αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά μία απλή κίνηση που μπορεί να σταθεροποιήσει την ευρωζώνη και να αντιμετωπίσει την Κρίση μέσα σε ημέρες. Το δεύτερο μέρος σκιαγραφεί τρεις απλές παρεμβάσεις που προσφέρουν στην Ευρώπη όλα τα πλεονεκτήματα μιας πραγματικής οικονομικής ενοποίησης χωρίς να χρειάζεται να αναλωθούμε σε συζητήσεις επί συζητήσεων και χρονοβόρες νομοθετικές ή θεσμικές αλλαγές οι οποίες, έτσι κι αλλιώς, θα οδηγούνταν σε αδιέξοδο. Νομίζω ότι αξίζει να συζητηθεί.
Υ.Γ. Η πρόταση αυτή είναι προϊόν μακρών συζητήσεων με τον Stuart Holland, ο οποίος την συνυπογράφει - βλ. εδώ για μία αγγλική έκδοση της ίδιας πρότασης. Ο Stuart διδάσκει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Coimbra στην Πορτογαλία. Προηγουμένως είχε διατελέσει καθηγητής στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Sussex ενώ την δεκαετία 1979-1989 εκλεγόταν συνεχώς βουλευτής στη Βουλή των Κοινοτήτων (Βρετανία). Αν και ηγετικό στέλεχος του Εργατικού Κόμματος, επέλεξε την θέση του Συμβούλου του Προέδρου της Commission Jacques Delors σε μια περίοδο που ετίθεντο τα θεμέλια της ευρωζώνης.
Να ο φαύλος κύκλος που πρέπει να σπάσει ώστε να σταθεροποιηθεί η ευρωζώνη. Όμως και να σπάσει, αυτό δεν εγγυάται ότι δεν θα μας ξαναπροκύψει. Ούτε ότι το σπάσιμό του, από μόνο του, θα φέρει την Ανάκαμψη, δηλαδή την απορρόφηση 16 εκατομμυρίων ανέργων και 20 εκατομμυρίων υπο-απασχολούμενων ευρωπαίων που χάνουν, μέρα με την μέρα, την εμπιστοσύνη τους στην δυνατότητα της δημοκρατίας να βρει λύσεις, πέφτοντας έτσι εύκολα θύματα της ξενοφοβίας, της μισαλλοδοξίας και του λαϊκισμού. Για αυτό τον λόγο, καταθέτω μια πρόταση με δύο μέρη. Ένα για την Σταθεροποίηση της ευρωζώνης και αμέσως μετά ένα δεύτερο για την Ανάκαμψη.
Σταθεροποίηση: Το πρώτο μέρος της πρότασης
Πως λοιπόν σπάει ο φαύλος κύκλος που μεταδίδει την Κρίση από την Ελλάδα στην Ιρλανδία, και από την κρίση χρέους στην κρίση του τραπεζικού συστήματος, κατόπιν στην επιταχυνόμενη ύφεση και τανάπαλιν; Ιδού ένας απλός τρόπος: Φανταστείτε ότι αντί για τις διμερείς 'διαπραγματεύσεις' μεταξύ τρόικας και ελληνικής κυβέρνησης, ή τρόικας και ιρλανδικής κυβέρνησης, κλπ., συγκαλείται μία Τριμερής Σύνοδος στην οποία συμμετέχουν:
(Α) Αρχηγοί των υπερχρεωμένων κρατών (Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Βέλγιο),
(Β) Εκπρόσωποι των ευρωπαϊκών τραπεζών που κατέχουν τα ομόλογα των προηγούμενων, και
(Γ) Εκπρόσωποι της ευρωζώνης, της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ECB), της ΕΕ, ακόμα και του ΔΝΤ
Έχοντας και τα δύο μέρη του 'προβλήματος' στο τραπέζι της διαπραγμάτευσης, μαζί με τους ασκούντες την οικονομική πολιτική της ευρωζώνης, μια αμοιβαία επωφελής συμφωνία είναι εφικτή που θα συρρικνώσει το συνολικό χρέος, θα καταπραΰνει τις αγορές, και θα σταθεροποιήσει την κατάσταση. Ακολουθεί ένα παράδειγμα τέτοιας συμφωνίας:
(1) Οι ευρωπαϊκές τράπεζες αποδέχονται να μειώσουν τις απαιτήσεις τους από τα υπερχρεωμένα κράτη (π.χ. αποδεχόμενες νέα ομόλογα μικρότερης αξίας και μακρύτερης διάρκειας).
(2) Τα υπερχρεωμένα κράτη δεσμεύονται να περιορίσουν τις δαπάνες τους σε τομείς που δεν ενισχύουν την φτώχεια και δεν πλήττουν την μελλοντική παραγωγικότητα της χώρας τους.
(3) Η ECB αναλαμβάνει να παράσχει όση ρευστότητα χρειάζονται οι τράπεζες στο διηνεκές ενώ, παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕIB) αναλαμβάνει να πολλαπλασιάσει, με συνοπτικές διαδικασίες, τις επενδυτικές της δραστηριότητες σε περιφέρειες, και όχι μόνο χώρες, πληττόμενες από την ύφεση.
Παρατηρήστε πως μια τέτοια συμφωνία θα συρρίκνωνε το συνολικό χρέος χωρίς να πλήξει τους κατόχους ομολόγων στο σύνολό τους (π.χ. ιδιώτες, ασφαλιστικά ταμεία) και σίγουρα όχι εκείνους που δεν έφταιξαν σε κάτι για την σημερινή ευρωπαϊκή Κρίση.
Έτσι, εξασφαλίζεται η αξιοπιστία των ευρωπαϊκών κρατών απέναντι στους δανειστές μας. Το 'κούρεμα' των κρατικών χρεών που θα προκύψει στο πλαίσιο του (1) παραπάνω θα αφορά μόνο τις ευρωπαϊκές τράπεζες που αμάρτησαν οικτρά προ του 2008 και οι οποίες, έτσι κι αλλιώς, φυτοζωούν ελέω του ευρωπαϊκού δημοσίου (της ECB). Προσέξτε ότι ακόμα και αυτές θα ανακουφιστούν από μια τέτοια συμφωνία. Κι αυτό επειδή, όπως έχουν τα πράγματα σήμερα, με την κρίση χρέους και ύφεσης να πλήττει όλο και πιο βάναυσα τα υπερχρεωμένα κράτη, οι τράπεζες φοβούνται ότι το 'κούρεμα' που τελικά θα υποστούν θα είναι πολύ πιο άγαρμπο από αυτό στο οποίο θα συμφωνούσαν στο πλαίσιο της Συνόδου που πρότεινα παραπάνω. Επί πλέον, μια τέτοια συμφωνία θα τους εξασφάλιζε την συνέχιση της στήριξης από την ECB για χρόνια πολλά (ή έως ότου έρθει η πολυπόθητη Ανάκαμψη) ενώ, παράλληλα, η δραστηριοποίηση της ΕΙΒ θα ενέπνεε κύματα αισιοδοξίας για την αναπτέρωση της οικονομικής δραστηριότητας. Εν συντομία, μία συμφωνία σαν αυτή θα οδηγούσε στην άμεση συρρίκνωση του συνολικού χρέους χωρίς χαμένους. Αυτό θα το κατανοούσαν οι αγορές και πολύ γρήγορα η Σταθεροποίηση θα ήταν γεγονός (και τα περιβόητα spreads θα υποχωρούσαν).
Μετά την σταθεροποίηση, τι;
Η Σταθεροποίηση, όταν την πετύχουμε, θα βρει την Ευρώπη λαβωμένη, υποτονική, περισσότερο διαιρεμένη από ποτέ. Για να επιτευχθεί η Ανάκαμψη πρέπει πρώτα από όλα να μειωθεί κι άλλο, και σε βάθος χρόνου, το συνολικό χρέος, να αυξηθούν ραγδαία οι επενδύσεις και, πάνω από όλα, να ξανα-σχεδιαστεί η αρχιτεκτονική του ευρώ ώστε η Ευρώπη να μπορεί να κοιμάται ήσυχη με την σκέψη ότι διορθώθηκαν τα δομικά του προβλήματα και ότι μια νέα αρνητική εξέλιξη δεν θα μας επιστρέψει στην παγίδα του σημερινού φαύλου κύκλου. Πριν καταθέσω το δεύτερο μέρος της πρότασής μου, επιτρέψτε μου πρώτα μια επισκόπηση των προτάσεων που έχουν συζητηθεί ήδη για το μέλλον της ευρωζώνης καθώς και μια εξήγηση γιατί δεν τις θεωρώ ικανοποιητικές.
Αν η σημερινή Κρίση απέδειξε κάτι αυτό ήταν πως η νομισματική μας ένωση στερείται τα αμορτισέρ που χρειάζονται ώστε να απορροφήσουν τους κραδασμούς ενός μεγάλου σεισμού.
Η ακαμψία του υπάρχοντος ευρωσυστήματος αντανακλάται στο ιδεολογικό τρίπτυχο της ευρωζώνης: "Απαγορεύεται η Διάσωση - Απαγορεύεται η Έξοδος - Απαγορεύεται η Αναδιάρθρωση". Με άλλα λόγια, ένα κράτος-μέλος το οποίο βρίσκεται στην δεινή θέση να μην μπορεί να αποπληρώσει τα χρέη του δεν δικαιούται να περιμένει βοήθεια από τις Βρυξέλλες, δεν δικαιούται να βγει από την ευρωζώνη (για να αντιμετωπίσει την κρίση υποτιμώντας το νόμισμά του), και δεν δικαιούται να απειλήσει με στάση πληρωμών ζητώντας καλύτερους όρους αποπληρωμής. Αυτό το τρίπτυχο επιβλήθηκε εξ αρχής με σκοπό να απαντηθεί η κριτική των ευρωσκεπτικιστών ότι η νομισματική ένωση θα έδινε κίνητρα σε κάποιες χώρες, όπως η Ιταλία και η Ελλάδα, να χρεώνονται χωρίς περιορισμούς με αποτέλεσμα το ευρώ να είναι ένα αδύνατο, πληθωριστικό νόμισμα. Τότε που σχεδιαζόταν το ευρώ, το τρίπτυχο άρεσε ως ιδέα με την τριπλή απαγόρευση να χαϊδεύει τα αυτιά, ιδίως τα γερμανικά, και να φαντάζει ως εγγύηση της αξίας του κοινού νομίσματος.
Το πρόβλημα όμως με το συγκεκριμένο τρίπτυχο είναι και δεν απέτρεψε τον υπερδανεισμό και είναι ανεφάρμοστο σε περίοδο Κρίσης (ίσως μάλιστα να μην τον απέτρεψε επειδή είναι ανεφάρμοστο). Πριν το 2008, τότε που το χρηματοπιστωτικό σύστημα παρήγαγε ωκεανούς νέου ιδιωτικού χρήματος καθημερινά, οι οικονομίες της ευρωζώνης μεγεθύνονταν όλες μαζί (αν και σε διαφορετικούς ρυθμούς και με διαφορετικό, ποιοτικά, τρόπο). Υπό αυτές τις συνθήκες, το τρίπτυχο άντεχε. Όταν όμως ήρθε η Πτώση, τα τρία του "Απαγορεύεται" άρχισαν να μην μπορούν να συγκατοικήσουν: Δεδομένου ότι, πράγματι, έξοδος από το ευρώ είναι τεχνικά αδύνατη, οι υπερχρεωμένες χώρες που βρέθηκαν σε αδυναμία αποπληρωμής δανείων είτε θα πτώχευαν (επιβάλλοντας de facto την Αναδιάρθρωση) είτε θα διασώζονταν (με την παροχή χαμηλότοκων δανείων). Τελικά, στην περίπτωση της Ελλάδας, η Γερμανία επέβαλε να μην γίνει ούτε το ένα ούτε και το άλλο. Απλά, το πρόβλημα παραπέμφθηκε, διογκούμενο, στο μέλλον. Πως; Προσφέροντας ένα νέο τεράστιο δάνειο σε όρους απαγορευτικούς. Γιατί απαγορευτικούς; Επειδή είχαν στόχο να διατηρήσουν ανέπαφο το τρίπτυχο. Με άλλα λόγια, το ότι το Μνημόνιο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί Διάσωση της χώρας (ό,τι και να λέει ο πρωθυπουργός) οφείλεται στο ότι η Γερμανία το σχεδίασε ώστε να μην αποτελεί Διάσωση. Η αποτυχία του ήταν προϊόν σχεδίου και ουχί ατυχήματος. Γιατί; Επειδή η Γερμανία δεν είχε, τουλάχιστον ως τον περασμένο Μάιο, αποδεχθεί το τέλος του τρίπτυχου.
Πέρασαν έξι μήνες μέχρι η κα Μέρκελ να παραδεχθεί το προφανές: Ότι το πρόβλημα δεν λύθηκε τον Μάιο αλλά απλά αναβλήθηκε διογκούμενο. Η παραδοχή αυτή πήρε την μορφή της αναγνώρισης ότι το τρίπτυχο δεν μπορεί να επιζήσει της Κρίσης. Ότι πρέπει να αναθεωρηθεί. Κάπως έτσι προέκυψε η πρόταση της κας Μέρκελ, που ανοήτως αποδέχθηκε ο κ. Σαρκοζύ, να καταργηθεί το ένα από τα τρία "απαγορεύεται": το τρίτο, που απαγορεύει την Αναδιάρθρωση. Η σκέψη της κας Μέρκελ ήταν ότι, στο μέλλον, πρέπει να επιτρέπεται. Η τραγωδία εδώ είναι ότι αυτή της η πρόταση δεν θα βοηθήσει μελλοντικά ενώ υπονομεύει την δική της πολιτική που μας επέβαλε τον Μάιο και την οποία επιμένει ότι πρέπει να ακολουθήσουμε:
• Υπονομεύει το παρόν γιατί, όπως επισήμανε σωστά ο Γιώργος Παπανδρέου, οι αγορές άκουσαν περί Αναδιάρθρωσης και πανικοβλήθηκαν, παρά το γεγονός ότι η κα Μέρκελ δεν αναφερόταν στο υπάρχον χρέος. Τέτοια ώρα τέτοια λόγια. Η Κρίση είναι τόσο βαθειά που αυτά είναι ψιλά γράμματα για τις αγορές. Κάνουν σαν να θέλουν να πανικοβληθούν...
• Υπονομεύει το μέλλον επειδή, αντί να ενισχύει την αρχιτεκτονική της ευρωζώνης, την πλήττει ακόμα περισσότερο. Φανταστείτε να εκδίδει η Ελλάδα ομόλογα που προβλέπουν την πιθανή μείωση της ονομαστικής τους αξίας, σε περίπτωση που το κράτος μας αδυνατεί να τα πληρώσει. Ποιος θα τα αγοράσει; Κανείς, παρά μόνον αν του προσφέρουν τεράστια επιτόκια. Άρα, η πρόταση της κας Μέρκελ ουσιαστικά είναι να μην μπορούν τα κράτη που έχουν ανάγκη δανείων να δανείζονται. Άλλο ένα πειθαρχικό μέτρο το οποίο, ανεξάρτητα από τον αντίκτυπό του στην Ελλάδα, θα οδηγεί σε νέες κρίσεις χρέους χώρες που είναι ελλειμματικές - κρίσεις που (κι εδώ έγκειται η ανοησία της πρότασης) θα αποτελούν τροχοπέδη για ολόκληρη την ευρωζώνη, της Γερμανίας συμπεριλαμβανομένης
Μήπως η λύση βρίσκεται, όπως ισχυρίζονται κάποιοι φίλοι και συνάδελφοι, στην δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Νομισματικού Ταμείου (ΕΝΤ); Η ιδέα εδώ είναι να υπάρχει ένας μόνιμος μηχανισμός δανειοδότησης των υπερχρεωμένων κρατών, εφόσον αποδεχθούν αυστηρή λιτότητα, έως ότου μπορέσουν να ορθοποδήσουν. Με άλλα λόγια, η προτεινόμενη λύση είναι η μετατροπή του δικού μας μηχανισμού στήριξης ΔΝΤ-ΕΕ σε μόνιμο θεσμό εντός του κόλπου της ΕΕ - ένα ΕΝΤ που, ουσιαστικά, λειτουργεί ως εσωτερικό, μόνιμο ΔΝΤ. Θα ήταν κάτι τέτοιο μια λύση; Όχι και ξανά όχι. Το πρώτο όχι αναφέρεται στο γεγονός ότι, όπως αποδεικνύεται καθημερινά, αυτή η 'λύση', η οποία ήδη εφαρμόζεται στην Ελλάδα, δεν αποδίδει σε περιόδους Κρίσης. Το δεύτερο όχι αφορά το γεγονός ότι η πρόταση για ένα ΕΝΤ αγνοεί την ουσία του προβλήματος: Το πρόβλημα δεν είναι πως θα διασώζεται με νέα δάνεια ένα κράτος-μέλος αλλά το πως θα ξανα-σχεδιαστεί η αρχιτεκτονική του ευρώ ώστε τα μέλη-κράτη να μην χρειάζεται να διασωθούν με δανεικά υπό πίεση.
Εν πολλοίς, εδώ που φτάσαμε, η ευρωζώνη έχει έρθει αντιμέτωπη με το απλό αλλά αμείλικτο δίλημμα: Διαλύεται ή αλλάζει την αρχιτεκτονική της. Η διάλυση θα ήταν καταστροφική για όλους, τόσο για τις πλεονασματικές χώρες όσο και για τις υπερχρεωμένες. Ένα νέο γερμανικό νόμισμα θα υπερτιμάτο τόσο που η γερμανική βιομηχανία θα γονάτιζε, προς τέρψιν των ΗΠΑ και της Κίνας. Ένα νέο μαλακό ευρώ για εμάς τους παρακατιανούς (Έλληνες, Πορτογάλους κλπ) θα μας βοηθούσε μεν εξαγωγικά αλλά θα μας έστελνε στην αγκαλιά ενός άσπλαχνου στασιμοπληθωρισμού (συνύπαρξη ανεργίας και καλπάζοντος πληθωρισμού).
Συνεπώς, όλοι μας έχουμε συμφέρον να αποφύγουμε την διάλυση του ευρώ. Άρα, μας μένει ως μόνη ατραπός ο επανασχεδιασμός της ευρωζώνης. Πως την θέλουμε;
Τι πρέπει να αλλάξει;
Είναι πολλοί εκείνοι που πρεσβεύουν ότι η μόνη λύση είναι η ομοσπονδιοποίηση. Η δημιουργία οικονομικής κυβέρνησης της ευρωζώνης, όπως την χαρακτήρισε ο Νικολά Σαρκοζύ. Όμως με το που λένε κάτι τέτοιο, αμέσως πέφτουν σε βαθιά κατάθλιψη οι ίδιοι! Γιατί; Επειδή κατανοούν ότι πρόκειται για ουτοπία. Εδώ είδαμε και πάθαμε να εγκρίνουμε την Συμφωνία της Λισαβόνας. Ούτε στον αιώνα τον άπαντα δεν θα πέρναγε η ιδέα μιας οικονομικής ομοσπονδίας από τα κοινοβούλια της Γερμανίας, της Ιρλανδίας, της Δανίας κλπ κλπ. Με αυτή την σκέψη κατά νου, αποσύρουν την πρόταση της ομοσπονδίας και επιστρέφουν στην απόγνωση.
Κι όμως, δεν θα έπρεπε να απογοητεύονται. Ξέρετε γιατί; Επειδή δεν χρειάζεται καμία αλλαγή στο νομοθετικό πλαίσιο, κανένα μεγαλεπήβολο σχέδιο ομοσπονδίας, κανένας γύρος δημοψηφισμάτων και κοινοβουλευτικών διαδικασιών έγκρισης. Πράγματι, όλες οι αλλαγές που χρειάζονται μπορούν κάλλιστα να γίνουν χωρίς την παραμικρή θεσμική παρέμβαση. Μπορούμε να αποκτήσουμε, αύριο κιόλας, κοινή ευρωπαϊκή οικονομική πολιτική, de facto οικονομική ομοσπονδία. Το μόνο που χρειάζεται είναι τρεις απλές αλλά γενναίες παρεμβάσεις. Τις παραθέτω παρακάτω:
Μια νεα αρχιτεκτονική του ευρώ: Το δεύτερο μέρος της πρότασης
(1) Άμεση, και χωρίς κόστος, μεταφορά ομολόγων του κάθε κράτους-μέλους αξίας ίση με το 60% του ΑΕΠ του στην ECB η οποία, για να τα καλύψει, εκδίδει ευρωομόλογα ίσης αξίας. Τα κράτη εξακολουθούν να χρωστούν τα ομόλογα αυτά αλλά πληρώνουν χαμηλότερους τόκους ανάλογους με το επιτόκιο των ευρωομολόγων
(2) Μαζικό πανευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα συγχρηματοδοτούμενο από τη ΕΙΒ και την ECB, η οποία χρησιμοποιεί (για το δικό της μέρος) τα ευρωομόλογα που εκδίδει
(3) Νέοι εποπτικοί μηχανισμοί που θα επιβάλουν την δημοσιονομική πειθαρχία στα κράτη
Σήμερα, μόνο το (3) συζητείται, υπό την ασφυκτική πίεση της Γερμανίας. Είναι προφανές ότι, από μόνη της, η πειθαρχία δεν θα φέρει την ανάκαμψη. Τα (1) και (2) όμως έχουν την δυνατότητα να την επιτύχουν. Ας τα δούμε ένα-ένα και προσεκτικά:
Η παρέμβαση (1) σέβεται και αντανακλά την αρχή του Maastricht σύμφωνα με την οποία τα κράτη δικαιούνται ένα χρέος της τάξης του 60% του ΑΕΠ. Είναι, αν θέλετε, το νόμιμο χρέος της κάθε χώρας. Αφού λοιπόν είναι νόμιμο, μπορεί κάλλιστα να περάσει στην ECB η οποία το αναλαμβάνει εκδίδοντας ευρωομόλογα για να το καλύψει (τα χρέη πάνω από το 60% της κάθε χώρας παραμένουν πρόβλημά της - ένα πρόβλημα που όμως έχει ήδη αντιμετωπιστεί με το πρώτο μέρος της πρότασης, βλ. παραπάνω). Μια τέτοια κίνηση έχει τρία ευεργετικά αποτελέσματα: Πρώτον, μειώνει ιδιαίτερα το συνολικό βάρος του χρέους καθώς θα μειωθούν σημαντικά οι συνολικοί τόκοι. Δεύτερον, δεν παραβιάζει το Maastricht και, συνεπώς, δίνει στην Γερμανία 'άλλοθι' να αποδεχθεί την συγκεκριμένη παρέμβαση. Τρίτον, εκδίδοντας ευρωομόλογα η ECB θα ελκύσει επενδυτές και wealth funds (Κίνα, Νορβηγία, Αραβικά Εμιράτα) που πολύ θα ήθελαν να τα αγοράσουν. Έτσι, το ευρώ θα θέσει υποψηφιότητα για τον ρόλο ενός νέου αποθεματικού νομίσματος (σήμερα μόνο το δολάριο παίζει αυτό τον ρόλο).
Η παρέμβαση (2) θα αποτελέσει την βάση για ένα νέο πανευρωπαϊκό New Deal με στόχο αρχικά την Ανάκαμψη και στην συνέχεια την Ανάπτυξη. Στην βάση δανεισμού που αποκλειστικό στόχο θα έχει τις παραγωγικές επενδύσεις (και όχι την κάλυψη ελλειμμάτων), θα επιτρέπει παραγωγικές επενδύσεις στις ευρωπαϊκές περιφέρειες (όχι μόνο του Νότου) που μαστίζονται από την ύφεση χωρίς να απαιτεί από τα κράτη (υπερχρεωμένα και μη) να καταβάλουν ποσοστό συγχρηματοδότησης (το οποίο θα καλύπτει πλέον η ECB με την χρήση ευρωομολόγων). Ουσιαστικά, με αυτόν τον τρόπο η ΕΙΒ θα μετατραπεί σε έναν μηχανισμό ανακύκλωσης των πλεονασμάτων άνευ του οποίου καμία νομισματική ένωση δεν μπορεί ούτε να λειτουργήσει αποδοτικά στις καλές εποχές ούτε και να απορροφά τους κραδασμούς μιας κρίσης.
Επίλογος
Πολύ σωστά, πολλοί με ρωτούν: Ωραία η ανάλυση αλλά τι κάνουμε; Ποια πρακτική λύση προτείνεις; Τι θα έπρεπε να προτείνει στην ΕΕ ο πρωθυπουργός (ιδίως τώρα που φαίνεται θυμωμένος με το αδιέξοδο στο οποίο ΔΝΤ και ΕΕ τον έχουν σπρώξει); Στο άρθρο αυτό κατέθεσα την απάντηση-πρότασή μου. Αποτελείται από δύο μέρη. Το πρώτο μέρος αφορά μία απλή κίνηση που μπορεί να σταθεροποιήσει την ευρωζώνη και να αντιμετωπίσει την Κρίση μέσα σε ημέρες. Το δεύτερο μέρος σκιαγραφεί τρεις απλές παρεμβάσεις που προσφέρουν στην Ευρώπη όλα τα πλεονεκτήματα μιας πραγματικής οικονομικής ενοποίησης χωρίς να χρειάζεται να αναλωθούμε σε συζητήσεις επί συζητήσεων και χρονοβόρες νομοθετικές ή θεσμικές αλλαγές οι οποίες, έτσι κι αλλιώς, θα οδηγούνταν σε αδιέξοδο. Νομίζω ότι αξίζει να συζητηθεί.
Υ.Γ. Η πρόταση αυτή είναι προϊόν μακρών συζητήσεων με τον Stuart Holland, ο οποίος την συνυπογράφει - βλ. εδώ για μία αγγλική έκδοση της ίδιας πρότασης. Ο Stuart διδάσκει οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Coimbra στην Πορτογαλία. Προηγουμένως είχε διατελέσει καθηγητής στα πανεπιστήμια της Οξφόρδης και του Sussex ενώ την δεκαετία 1979-1989 εκλεγόταν συνεχώς βουλευτής στη Βουλή των Κοινοτήτων (Βρετανία). Αν και ηγετικό στέλεχος του Εργατικού Κόμματος, επέλεξε την θέση του Συμβούλου του Προέδρου της Commission Jacques Delors σε μια περίοδο που ετίθεντο τα θεμέλια της ευρωζώνης.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου