Παναγιώτης Ήφαιστος
Στην πορεία της νεότερης Ευρώπης, όπως είπαμε, καταγράφονται μεταξύ άλλων εθνοκαθάρσεις, εκτοπισμοί, καταναγκαστικές αφομοιώσεις, εμφύλιοι πόλεμοι, γενοκτονίες, πολλοί διακρατικοί πόλεμοι, δύο παγκόσμιοι πόλεμοι και κυρίως το μεγαλύτερο ανθρωπολογικό και πολιτικό έγκλημα της ανθρώπινης ιστορίας, η αποικιοκρατία, η οποία προέκτεινε τις ωμές νοηματοδοτήσεις της πολιτικής με όρους ισχύος στο πλανητικό επίπεδο. Υπό αυτό το πρίσμα, είναι ώρα τώρα να δούμε μερικά πιο συγκεκριμένα πολιτικά χαρακτηριστικά των Δυτικών κρατών και τους λόγους για τους οποίους το πολιτικοστοχαστικό εκκρεμές ταλαντεύθηκε μεταξύ μιας ρατσιστικά νοούμενης εθνοκατασκευής και των ύστερων μεταμοντέρνων εκμηδενιστικών τάσεων. Αυτές οι άγριες ταλαντεύσεις του πολιτικοστοχαστικού εκκρεμούς, υποστηρίζουμε εδώ, οφείλονται στις υλιστικές παραδοχές που αναπόδραστα νοηματοδοτούν την πολιτική με όρους ισχύος.
Η αποικιοκρατία ευθύνεται για μία γιγαντιαίων διαστάσεων διατάραξη των πολιτικών σεισμικών πλακών στα θεμέλια μικρών και μεγάλων εθνών του πλανήτη. Παράλληλα, στο καθαυτό ευρωπαϊκό επίπεδο κατά τη διάρκεια των πρώτων αιώνων της νεοτερικότητας η «εθνική στέρηση» της Ευρώπης και η ανορθόδοξη υλιστικά νοούμενη μοντερνιστική εθνοκατασκευαστική διαδρομή του 18ου και του 19ου αιώνα προκάλεσαν μία κοσμοϊστορική αναταραχή, που κορυφώθηκε με την ιδεολογική πάλη του Ψυχρού Πολέμου, οι απόηχοι της οποίας μας επηρεάζουν μέχρι σήμερα. Πολλές θεωρήσεις του πολιτικού χαρακτήρα των Δυτικών κρατών με πολύ μεγάλη ευκολία παρακάμπτουν ή παραβλέπουν αυτές τις διαμορφωτικές φάσεις με αποτέλεσμα μια στρεβλή απεικόνιση της πραγματικότητας.
Για παράδειγμα, απαιτείται να ερμηνευτούν σωστά οι αρχικές απονενοημένες κραυγές της δεκαετίας του 1940 υπέρ μιας αυτοκτονικής εγκατάλειψης των εθνών για να δημιουργηθεί μια, άγνωστης κοσμοθεωρητικής και πολιτικής ταυτότητας διεθνιστικά και υλιστικά νοούμενη, ευρωπαϊκή υπερεθνικότητα. Έθρεψαν αυτοκτονικές μεταμοντέρνες ιδεολογικές αντιλήψεις, που συνεχίζονται να καλλιεργούνται στα ευρωπαϊκά πανεπιστήμια. Επιπλέον, η διαδρομή των Νέων Χρόνων δεν ήταν μόνο ταραχώδης, αλλά και εγγενώς αντιφατική: Στο υπόβαθρο του εθνοκρατοκεντρικού ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος κτίστηκαν αντιθέσεις, ελλείμματα και ιδεολογικές δομές στους πανεπιστημιακούς χώρους, που συνεχίζουν να επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις και τη βιωσιμότητα των πολιτειακών δομών.
Μετά τον 15ο αιώνα τα πάθη της Ευρώπης μοιάζουν με αυτά της μυθολογίας του Σισύφου: Ο Σίσυφος καταδικάστηκε από τους Θεούς να κυλά αιώνια στον Άδη έναν μεγάλο βράχο μέχρι την κορυφή του βουνού. Λίγο πριν το τέρμα ο βράχος κατρακυλούσε προς τα πίσω, στην αφετηρία. Μετά τη θεοκρατία και μέχρι τον τελευταίο μεγάλο πόλεμο, η ευρωπαϊκή εθνοκατασκευαστική ανάβαση είχε φορά κράτους --> έθνους και όχι έθνους --> κράτους, που είναι η ανθρωπολογικά φυσιολογική πορεία. Στο σημείο αυτό, καλά θα κάνουμε να σκιαγραφήσουμε συγκριτικά και να αντιπαραθέσουμε το εθνοσοβινιστικό μοντερνιστικό μοντέλο με το εθνικό μοντέλο.
Η αντίληψη περί κράτους --> έθνους βρίσκεται στον αντίποδα της εθνικής κοσμοθεωρίας, που ήδη ορίσαμε ως πρωτίστως πνευματικό χωροχρονικό πολιτικοπολιτισμικό κτίσμα, που διαμορφώνει την ανθρωπολογική ετερότητα των κοινωνικών οντοτήτων και τις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις, που στηρίζουν την εθνική ανεξαρτησία. Ωραιοποίηση του ως προς το τι θα μπορούσε να σημαίνει δεν χωράει, γιατί καλό είναι να γνωρίζουμε την πραγματικότητα: Στην ιστορική διαχρονία, που έχει ως αφετηρία την προπολιτική βαρβαρική εποχή μέχρι την ανθρωποκεντρικά θεμελιωμένη κλασική εποχή, η εθνογένεση ποτέ δεν ήταν αποτέλεσμα στιγμιαίων συμβάντων αλλά χωροχρονικής σύμμειξης και μέθεξης ανθρωπίνων ετεροτήτων. Ακολούθησε ο πολιτικός και πολιτισμικός εμβολισμός της μέχρι τότε δεσποτικής Ανατολής από τον Μέγα Αλέξανδρο που προσδιόρισε την μετέπειτα πορεία του κόσμου. Ακολούθησε η Ελληνιστική εποχή, η Ρωμαϊκή εποχή, ο Μεσαίωνας στη Δύση και η Βυζαντινή Οικουμένη.
Ο διαμορφωτικός ρόλος αυτών των εποχών δεν διερευνήθηκε επαρκώς, γιατί η πολιτική επιστήμη και η ιστοριογραφία των τελευταίων αιώνων είτε κατασπαταλήθηκαν στην αντιθεοκρατική πάλη είτε καταποντίστηκαν επιστημονικά με ιδεολογικοπολιτικές εκλογικεύσεις των αναδυόμενων διεθνιστικοϋλιστικών δογμάτων. Η γνώση περιορίστηκε, γιατί δύο αξονικά ζητήματα είτε δεν εξετάστηκαν επαρκώς είτε εξετάστηκαν με στρεβλωτικούς ιδεολογικούς φακούς: Δεν εξετάστηκαν επαρκώς οι κοσμοσυστημικές προϋποθέσεις της Βυζαντινής Οικουμένης και δεν προσέχθηκε καν το γεγονός ότι μετά την Αλεξανδρινή εποχή τα έθνη, οι πόλεις και τα κοινά στο υπόβαθρο των αυτοκρατοριών επί αιώνες έκτιζαν τις ανθρωπολογικές προϋποθέσεις των υποκείμενων κοινωνικών οντοτήτων και τις συμβατές με αυτές εθνικές τους κοσμοθεωρίες.
Κανείς δεν χρειάζεται να χρονοτριβεί, γιατί μπορεί εύχρηστα να αντλήσει από τη βαθιά ιστορική μνήμη μεγάλων πνευμάτων, όπως ο Καβάφης και ο Ρήγας Βελεστινλής, οι οποίοι με λιτό τρόπο αποτυπώνουν τις ιστορικές περιστάσεις. Κανένας ιδεολογικά σκεπτόμενος ιστοριογράφος δεν συγκρίνεται με την ακριβή τους περιγραφή της εθνικής οντολογίας στον Μικρασιατικό και Βαλκανικό χώρο. Η βαθιά ματιά του Ρήγα Βελεστινλή, για παράδειγμα, με ηρεμία και αυτοπεποίθηση περιγράφει το Μικρασιατικό ανθρωπολογικό περιβάλλον. Κοιτάζοντας στο ιστορικό Μικρασιατικό βάθος βλέπει τις ώριμες εθνικές κοσμοθεωρίες, που κοχλάζουν κάτω από τα τυραννικά καθεστώτα αναζητώντας ευκαιρία ευόδωσης της αξίωσης ελευθερίας και της εθνικής ανεξαρτησίας.
Βλέπει τα κτίσματα πολιτικού πολιτισμού των εθνών, τα οποία το σύνολο της νεοτερικής σκέψης αδυνατούσε να δει, γιατί αλληθώριζε προς υπερεμπειρικούς επουράνιους ορθολογισμούς και γιατί η Δύση ήταν πολύ απασχολημένη αφενός με το αποικιοκρατικό πλιάτσικο, αφετέρου με τις εθνοσοβινιστικές διαμάχες στη Δυτική Ευρώπη. Ο Ρήγας Φεραίος κοίταξε πίσω και είδε με ακρίβεια αυτό που συνδέει το παρόν με το παρελθόν και το μέλλον.
Αν εκλείψουν οι τύραννοι που νοηματοδοτούν την πολιτική με όρους ισχύος, οι χωροχρονικά σωρευμένες εθνικές κοινωνίες μπορούν να συμβιώσουν ειρηνικά σεβόμενες την εθνική κοσμοθεωρία αλλήλων και σεβόμενες τους αυτεξούσιους εθνικούς χώρους. Μπορούσε να διακρίνει τα εθνικά κτίσματα ως Κοινωνικά γεγονότα, ως προς τα οποία το Πολιτικό γεγονός πρέπει να είναι συμβατό και προσαρμοσμένο υπό συνθήκες αδιαφοροποίητης πολιτικής ελευθερίας. Ο Ρήγας Φεραίος γράφει: «Η Ελληνική Δημοκρατία είναι μία, με όλον όπου συμπεριλαμβάνει εις τον κόλπο της διάφορα γένη και θρησκείας. Δεν θεωρεί τας διαφοράς των λατρειών με εχθρικό μάτι. Είναι αδιαίρετος με όλο όπου ποταμοί και πελάγη διαχωρίζουν τις επαρχίες της, οι οποίες όλες είναι ένα συνεσφιγμένο αδιάλυτο σώμα». Και πιο κάτω, στο «Περί σχέσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας με τα ξένα έθνη»: «118. Ο ελληνικός λαός είναι φίλος και σύμμαχος με τα ελεύθερα έθνη. 119. Οι Έλληνες δεν ανακατεύονται εις την διοίκηση των άλλων εθνών, αλλά ούτε είναι εις αυτούς αποδεκτό να ανακατωθούν άλλα έθνη εις την δική τους. (...) 120. Δέχονται όλους τους αδικημένους ξένους και όλους τους εξορισμένους από την πατρίδα των δια αιτία της ελευθερίας. 121. Δεν κάμνουν ποτέ ειρήνη με ένα εχθρό ο οποίος κατακρατεί ελληνικό τόπο».
Ακόμη πιο σημαντικό, τα έθνη δεν χρειάζονται σχέση σύμβασης αλλά φυσικές σχέσεις, που πηγάζουν από τον πολιτισμό τους και τις μακρόχρονες σχέσεις τους: «122. Η νομοθετική διοίκηση βεβαιώνει εις όλους τους Έλληνες, Τούρκους, Αρμένηδες, την ισοτιμίαν, την ελευθερίαν, την σιγουριά, την εξουσία των υποστατικών ενός εκάστου, τα δημόσια χρέη που ήθελε γίνουν δια την ελευθερίαν όλων των θρησκειών, μια ανατροφή, δημόσιας συνδρομάς εκεί όπου ανήκουν, την απεριόριστο ελευθερία της τυπογραφίας, το δίκαιο του να δίδει έκαστος αναφοράν και να προκλαυθεί, το δίκαιον του συναθροίζεσθαι εις δημόσιας συντροφιάς, και τελευταίον την απόλαυση των δικαίων του ανθρώπου».
Η εμποτισμένη στο ιστορικό γίγνεσθαι κοσμοθεωρία του Ρήγα Φεραίου είναι, ακριβώς, μία τυπικά πηγαία έκφραση αυτού που εδώ ονομάζουμε ώριμη και χωροχρονικά στέρεα κτισμένη εθνική κοσμοθεωρία: Είναι εμποτισμένη στο ιστορικό παρελθόν της, είναι προικισμένη με τα πνευματικά της επιτεύγματα, βλέπει τον εαυτό της ως την αιχμή ενός πνευματικού κτίσματος που διαρκώς μεγαλώνει, είναι σίγουρη για τον κόσμο, είναι σίγουρη για τον εαυτό της, βλέπει με σεβασμό τα έθνη με τα οποία συνδιαμορφώθηκε, δεν χαρίζεται και δεν λυγίζει στο ζήτημα της Υπέρτατης Υψηλής Αρχής της Ελευθερίας και βλέπει τον εθνικά διαμορφωμένο κόσμο με όρους αρμονικής συμβίωσης. Ακόμη πιο σημαντικό, βλέπει την εθνική ανεξαρτησία, την εθνική κοσμοθεωρία και τη δημοκρατία ως προϋποθέσεις ενός πολιτικού βίου που θα πραγματώνει αενάως την πολιτική ελευθερία κτίζοντας ασταμάτητα ανθρωποκεντρικό πολιτικό πολιτισμό στερούμενο εθνοφυλετικών αντιλήψεων.
Μία τέτοια κοσμοθεωρία, ακριβώς, ενέχει γενικεύσεις καθολικών αρχών, οι οποίες αφορούν τον οικουμενικό πολιτικό πολιτισμό και την κοσμοσυστημική συγκρότηση. Ο Γιώργος Κοντογιώργης επισημαίνει ότι η εθνική αυτή αντίληψη (του Ρήγα Φεραίου) διαφέρει κάθετα από τη νεοτερική αντίληψη και συνάμα είναι εναρμονισμένη με το κοσμοπολιτειακό κεκτημένο: Στην εποχή της νεοτερικότητας «το έθνος το οποίο ενσαρκώνει το κράτος, λειτουργεί ως πρόσχημα για την συγκάλυψη του γεγονότος ότι το πολιτικό σύστημα και η πολιτική αρμοδιότητα κατέχονται ολοκληρωτικά από αυτό (το κράτος)». Συνεχίζοντας, ο Γιώργος Κοντογιώργης εύστοχα παρατηρεί κάτι που ενέχει μεγάλη σημασία για την ανάλυσή μας εδώ, ότι δηλαδή αυτό που στην τότε πολυεθνοτική Δύση θεωρείτο απειλή για την ενότητα και την πολιτική τάξη, στην αντίστοιχα πολυεθνική δομή της Μικρασιατικής μάζας ο Ρήγας Φεραίος επιχειρούσε «να αναδείξει πολιτικά την πολιτισμική τους πολυσημία, η δε ανερχόμενη ανθρωποκεντρικά Ευρώπη να την εξαλείψει».
Έτσι, αναδεικνύονται οι δύο αντίθετες αντιλήψεις του Κοινωνικού και του Πολιτικού. Από τη μία πλευρά, η εθνική αντίληψη που θεωρούσε το Πολιτικό ως προέκταση του Κοινωνικού και από την άλλη πλευρά, η νεοτερική αντίληψη η οποία διαμέσου μιας υπερεμπειρικά προσδιορισμένης («ορθολογιστικής») κανονιστικής δομής θεωρούσε ότι μπορεί να κατασκευάσει το Κοινωνικό, δηλαδή τα έθνη στη Δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική. Αντίστοιχα, ιστορικοπολιτικά μιλώντας, από τη μία πλευρά βρίσκεται η εθνική κοσμοθεωρία των ιστορικών εθνών της Μεσογείου και της Μικρασιατικής Μάζας μέχρι και την Άπω Ανατολή και από την άλλη βρίσκεται η διεθνιστικοϋλιστικά και ιδεολογικά νοούμενη αντίληψη του Κοινωνικού και του Πολιτικού στη Δυτική Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, η οποία προγραμματικά εκτοπίζει τον πνευματικό κόσμο των πολιτών της έξω από τα τείχη του δημόσιου βίου.
Απ’ το βιβλίο: Παναγιώτης Ήφαιστος, Κοσμοθεωρία των Εθνών, Εκδόσεις Ποιότητα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου